De stilte strekt zich, als de tijd, tot in de eeuwigheid uit en als de Arabier spreekt, wie luistert er dan en welke vooronderstellingen beperken diens interpretatie van de woorden en beelden? We nemen niets waar zonder een enorme berg bagage die ons informeert of desinformeert [is dat niet hetzelfde?]. We kunnen niet waarnemen als neutrale subjecten, daarvoor zijn we te ver heen. Daaruit blijkt weer eens wat een gewoontedieren we zijn: we houden stug vol onszelf wijs te maken dat we 'objectief' kunnen zijn, alsof zoiets als objectiviteit echt bestaat.

We hebben (te) veel beelden voor deze plek/deze regio en evenzoveel namen, maar geen van alle zijn ze accuraat of adequaat: het Midden-Oosten, het Nabije Oosten, Noord-Afrika, de Magreb, de Levant, het Heilige Land, de Arabische wereld, de Moslimwereld, de Oriënt… We hebben te weinig namen voor de mensen in deze gebieden. In het niet-benoemen (niet erkennen) schuilt een zeker geweld, net zoals er impliciet geweld schuilt in de namen die we wèl geven, zoals 'terrorist' of 'gevangene'.

Als je een volk niet (h)erkent, bestaat het niet en wordt het ook als zodanig behandeld, of het nu gaat om individuen, gemeenschappen, culturen of landen. Deze plek is van oudsher in z'n uitbeelding zowel over- als ondergereproduceerd door bezoekers, veroveraars, 'bondgenoten' en door degenen die op doorreis zijn of zich hier voor een deel van hun leven vestigen. Deze uitbeeldingen zijn van ons afkomstig. We zijn betrokken bij deze constructies. Onze geschiedenissen zijn aanwezig en onze projecties liggen er diep in verzonken. 'Begrijpen' is uitgesloten, het 'subject' kan nooit worden 'gekend'. Op z'n hoogst kunnen we hopen op een beperkt begrip van hoe de situatie ter plekke is, een soort empathie en besef van de subjectiviteiten die hier spelen.

Dit 'programma' probeert een publiek te vinden voor uiteenlopend werk van gevestigde, amper bekende en totaal onbekende Arabische videomakers die in deze (onbenoembare) regio leven. Er zit ook werk bij van bannelingen, en van 'onteigenden', zoals de Palestijnse videomakers in en buiten de 'bezette gebieden'. Leven, verlies, liefde, geschiedenissen, territorialiteit, het falen van de gerechtigheid, thuis, geheugen, onderdrukking, macht, bezetting, verwaarlozing, afwijzing, verzet, jeugd, sekseverschillen, het lichaam, seksualiteit, geweld, ego, patriarchaat/autoriteitsdenken, representatie, retrospectie, fragmentatie, ontheemdheid, verbanning, anders-zijn, beeld, identiteit, innerlijke strijd, wilskracht, overleven, betrokkenheid en verantwoordelijkheid zijn de overheersende motieven. Al deze zaken komen aan bod in complexe bewegingen, enkelvoudige subjectiviteiten en een veelvoud aan methodologieën. Deze werken laten zich niet het zwijgen opleggen, laten zich niet negeren of wegvagen, maar spreken met de stem van de gemarginaliseerde ervaring; ze scheppen een beeld van een geschiedenis die wordt ontkend en geven inhoud aan iets bestaands, aan een concreet, discursief geheel van werken.

Deze videowerken laten op strategische wijze de scheidslijnen tussen gebruikelijke genres vervagen, niet uit overwegingen van stijl, maar in een poging een geëigende vorm van representatie te vinden voor de kwesties die worden aangesneden. En of ze hun beeld nu oproepen uit de as van de traditie of zelf duidelijke tendensen aangeven, ze scheppen zich een geheel eigen dictie, een eigen landschap. Het persoonlijke komt vaak tusenbeide – de bespiegelende afspiegeling die zich voordoet wanneer het scheppen van het object botst met de verantwoordelijkheid tegenover de context, tegenover de geschiedenis erachter en tegenover de mensen die alles ondergaan. Er weegt hier nog iets mee, namelijk de verhalende traditie; het mondeling, lyrisch, muzikaal, theatraal en filmisch erfgoed dat in de hele Arabische cultuur doorklinkt ('filmisch', want producties zijn hier altijd overwegend cinematografisch georiënteerd, met pas sinds kort invloeden uit de videowereld). Het is niet altijd noodzakelijk of wenselijk om die verhoudingen te ontrafelen om te ontkomen aan deze invloedsstromen. Het videoproces op zich stuurt deze beslissingen.

Tussen mediaculturen is het contact veel welbespraakter en vloeiender dan op het niveau van de algemene cultuur. Videomakers reizen veel rond, waarbij ze allerlei benaderingen van inhoud en vorm mee terugbrengen, achterlaten en uitwisselen. De videowerken in dit programma geven vele voorbeelden van het verbinden van lijnen met de eindpunten van individualistische ontdekkingen, of ze nu op elkaar reageren of zijwaartse gedachtesprongen maken. Al die relaties zijn geen toeval. We leven op varianten van dezelfde bodem, maar toch zijn we verdeeld. Het is de vraag of het ontwikkelen van een panregionale discussie over 'nieuwe Arabische video' mogelijk of zelfs maar wenselijk is. Het mislukken van het Pan-Arabisme achtervolgt ons, net als de angst voor autoritaire monolieten, die maar al te dreigend aanwezig zijn. Plaatselijke discussies zijn wel mogelijk en vinden ook plaats; een soort bindweefsel is er wel, of vormt zich, breekbaar, onderhevig aan druk van binnenuit en van buitenaf en voortdurend op het punt staand om het te begeven. Deze 'bellen' van intellectueel en creatief voedsel genereren een productieniveau dat zowel in de breedte als in de diepte menige groep het nakijken geeft; ze trekken zich aan elkaar op en vertakken zich in subdiscussies of in afgescheiden eenheden die toch dynamische en zinvolle relaties onderhouden, zoals de huidige scene in Beiroet die in 1992 (opnieuw) begon en de recente Intifada producties van na 1987, binnen en buiten Palestina. Als het vestigen en in stand houden van een gemeenschap al zo moeilijk is, dan is het kweken van een basispubliek voor deze producties een minstens even zware taak, een ongewisheid die dit project gemeen heeft met de gepresenteerde werken.

Tussen plekken, culturen, gebeurtenissen, invloeden en ideologieën blijft een zekere tussenruimte bestaan die zowel scheidt als bindt. Het opgenomen materiaal komt soms dicht bij een relaas van een verblijf – het belichten van een specifiek aspect van het leven; soms is het een dialoog of een reeks intieme gesprekken op korte, maar onoverbrugbare afstand, of een rechtstreeks verhaal, een uitspreken van de dingen. Soms holistisch, maar meestal juist gefragmenteerd of verscheurd, in kleine stukken opgedeeld en aaneengehecht door een onderbouwende gedachte, een voor het moment samengeraapte logica of een emotioneel beladen ervaringsdialectiek.

Deze videomakers en videotapes vervullen minstens twee functies tegelijkertijd: vastleggen en markeren, overzien en ondergaan. Ze bouwen en vertrouwen op beide aspecten die elkaar letterlijk of figuurlijk moeten kunnen aanvullen. Deze ingebouwde hybriditeit kan naadloos lijken of juist zwaar zijn aangezet; de onderlinge samenhang schept een integrale ruimte van 'contextuele objectiviteit' die wordt bereikt via de subjectieve verantwoordelijkheid tegenover de kwesties en subjecten waarover het gaat. Deze videowerken leggen uit, ze hebben een stem en spreken duidelijk; ze spreken vanuit hun specifieke geschiedenis tot niet-specifieke plekken. De dialectische relatie tussen de spreker en de aangesprokene wordt benadrukt, de spraak wordt blootgelegd in lagen tussen het verhaal, de beelden, de kaders en het wordingsproces. Wie goed kijkt, ziet dat zich een lokalisering, een plaats-ing voltrekt die stevig verankerd is in een geproblematiseerd veld. Het gaat hier niet simpelweg om het bieden van tegenwicht aan wat bij anderen doorgaat voor informatie of representatie, maar om het produceren van werk (in welke vorm dan ook) dat onze zienswijzen op de proef stelt; werk dat een complexe en zelfsturende kracht herwint en herbouwt.

Zo verbeeld je het onuitbeeldbare.

© Jayce Salloum 2001