Het Parool, 9 mei 2003

Santos laat het zachte klotsen van de stad zien

door Maartje Den Breejen

De Braziliaan Eder Santos is eregast van het World Wide Video festival. Hij kreeg de gelegenheid hier drie maanden te werken om te komen tot een 'poetisch video-essay' over Amsterdam.

NIET DE TULPEN, drugs en hoeren vond Eder Santos typerend voor Amsterdam. Wat hem het meest opviel: water.Overal water. Water dat met bakken uit de lucht valt, water in de grachten, water als bron van toerisme, water als poort en handelsweg tot de rest van de wereld, de geur van water die boven de stad hangt. Amsterdam is in zijn ogen een natte stad. Een aantal dagen voor de opening van het festival, legt Santos in de hal van de passengers Terminal Amsterdam nog de laatste hand aan zijn Neptune's choice, zoals het stadsportret heet. Elke video van zijn hand, en hij heeft er inmiddels veel getoond op het WorldWide Video Festival, ontstaat Vanuit een titel, vertelt hij, gezeten achter zijn computer waarin de honderden geschoten Amsterdam beelden zijn opgeslagen. Santos: "Toen ik voor de eerste keer in Amsterdam was, begin jaren negentig, heb ik een rondvaart gemaakt. De gids vertelde toen dat Neptunus de beschermgod van de Indiëvaarders was. Ik heb dat altijd onthouden. Neptunus vormt nu het uitgangspunt voor het verzonnen verhaal dat ik over Amsterdam vertel:' Santos (1960) heeft een legende bedacht bij Amsterdam, die hij heeft opgeschreven als een gedicht en die als zwartwit-tekst verschijnt in de video. Het gaat zo: "Ooit leefden er mensen in een waterstad. Ze wilden de rest van de wereld zien, bouwden dijken om hun stad ter bescherming. Onder begeleiding van Neptunus voeren ze uit, hopend goud te vinden. Dat vonden ze, en meer: diamanten, specerijen, vele culturen en dat alles namen ze op hun terugkeer mee naar huis, naar hun waterstad. Santos: "Ik was werkelijk verbaasd over de gevarieerdheid van culturen hier. En over het mechanisme: Nederland had koloniën. aan de andere kant van de wereld namen ze landen in. Nu zijn de inwoners en de producten van die landen hier. Dat intrigeert mij. omdat ik zelf uit Brazilië kom, een ex-kolonie." Het verhaal van Santos wordt ondersteund met waterige, golvende. grofkorrelige filmbeel- den van Amsterdam. Santos heeft gefilmd vanaf een rondvaartboot, meestal van achter een bewasemde ruit. Het is een impressionistische video geworden. waarin beelden als in een zuurbad in de donkere kamer omhoog komen en langzaam overgaan in een ander nieuw beeld. Een shot van een boei in het IJ, loopt heel soepeltjes over in dat van duiven op de Dam. Overal doemen ruiten en spiegels op, want Santos ziet Amsterdam ook als transparante stad. "Je kunt in alle huizen naar binnenkijken, er zijn hier nauwelijks blinde muren." Ook bevat elk beeld een tegenstelling tussen natuur en cultuur, organismen en elekttonica. Voorbeeld van zo'n beeld: een shot van een buschauffeur die voor zich een ruit heeft, en rechts op ooghoogte een achteruitkijkspiegel, links een videoroonitor waarop mj de passagiers in de gaten kan houden. Santos: "Amsterdam. heeft in mijn ogen twee kanten, die tot uitdrukking komen in dit beeld. Enerzijds is er een berekenende kant - de videomonitor staat voor mij voor controle - anderzijds is er veel reflectie en leven: dat wordt gesymboliseerd door de spiegel. Enerzijds bepaalt het water het licht hier, en de sfeer. Anderzijds is het water een bron van inkomsten. Toeristen komen hier goeddeels voor de grachten. De economie zou je kunnen zeggen, ligt in het water." De Amsterdamse sfeer is heel goed voelbaar. De video bevat geen stadsgeluiden. Je hoort alleen het zachte klotsen van wa- ter, waardoor een heel ingetogen beeld van Amsterdam met haar mensen, haar IJ, haar monumenten, trams en grachten wordt gegeven. Santos: "Ik vind Amsterdam een stille stad, er zijn weinig auto's.' Van de Amsterdamse cultuur en mentaliteit heeft Santos niet veel meegekregen. "Toen ik hier kwam filmen, was de oorlog net op komst. Iedereen had het alleen maar over de oorlog, op tv zag je alleen maar oorlog, geen Nederlandse of Amsterdamse cultuur. ik heb dat gegeven verwerkt in de video. Je ziet de tekst 'water warning' verschijnen en dan zie je een heel klein detail van de Dam met de grote demonstratie tegen de oorlog." Santos wordt nergens expliciet. Nergens geeft hij uitleg. Zo is onduidelijk dat het beeld van een hond in een ruit in de video is verwerkt, omdat hij zich beeft verwonderd over de manier waarop Amsterdammers met dieren omgaan. (Ze gaan hier mee in de tram, of naar een restaurant, dat is ondenkbaar in Brazilië en ik kan het weten, want ik beb vijf honden.") En toch: Neptune's choice is onmiskenbaar een portret van Amsterdam, waarin je je heerlijk kunt onderdompelen. Abramovic en Ra'ad gasten op WWVF.

Eder Santos